الکتروموتور سه فاز
الکتروموتور سه فاز چیست؟
الکتروموتور سه فاز موتور القایی است که برای تبدیل انرژی الکتریکی به انرژی مکانیکی از موتور سه فاز استفاده میکند. برخلاف مدل های تک فاز، این موتورها نیاز به سیم پیچ راه انداز ندارند و به لطف اختلاف 120 درجه ای بین فازها، بصورت طبیعی یک میدان مغناطیسی دوار ایجاد میکنند که باعث به حرکت در آمدن روتور میشود.
الکتروموتورهای سه فاز برخلاف مدل تک فاز، حجم و وزن کمتری در توان برابر دارند و هزینه نگهداری آنها پایین تر است. استهلاک کم، توان بالاتر، امکان کنترل سرعت با اینورتر، تغییر جهت گردش با جابجایی دو فاز از مزایای موتورهای سه فاز است که آن را به گزینه ای کاربردی در مصارف صنعتی و نیمه صنعتی تبدیل کرده است.

خرید الکتروموتور سه فاز
اگر قصد خرید الکتروموتور سه فاز صنعتی را دارید، لازم است ابتدا نیاز خود را از نظر توان، نوع کاربری، شرایط نصب و محیط کاری بهدرستی ارزیابی کنید. در زیر مهمترین نکاتی که باید پیش از خرید در نظر داشته باشید را همراه با مشخصات فنی ضروری مرور میکنیم:
توان موتور:
توان خروجی الکتروموتور سه فاز با واحد کیلووات یا اسب بخار بیان میشود. این موتورها معمولاً از 0.18 کیلووات (1/4 اسب) شروع شده و تا چند صد کیلووات نیز تولید میشوند. انتخاب توان مناسب بر اساس نوع مصرف (مثلاً پمپ، فن، نوار نقاله یا بالابر) بسیار حیاتی است. بهتر است همیشه توان موتور را کمی بیشتر از بار واقعی انتخاب کنید تا در شرایط اوج مصرف، آسیب نبیند.
سرعت (دور در دقیقه):
سرعت چرخش الکتروموتور یا همان دور بر دقیقه (rpm) وابسته به تعداد قطب و فرکانس برق است. در ایران با برق 50 هرتز، معمولترین سرعتها عبارتند از:
2 قطب = 3000 دور در دقیقه
4 قطب = 1500 دور
6 قطب = 1000 دور
8 قطب = 750 دور
برای کاربردهایی با گشتاور بالا (مثل بالابر یا کمپرسور)، دور پایینتر مناسبتر است. در حالی که برای پمپها یا فنها، موتورهای 3000 دور (2 قطب) گزینه بهتریاند.
نوع نصب پایهدار یا فلنجدار:
الکتروموتورهای سه فاز در مدلهای مختلفی تولید میشوند، از جمله:
پایهدار (B3) برای نصب روی شاسی یا کف
فلنجدار (B5) برای اتصال به دستگاههایی مثل پمپ
ترکیبی (B35) که هم پایه دارند هم فلنج
هنگام خرید حتماً نوع نصب مورد نیاز دستگاه خود را مشخص کنید.
ولتاژ و استاندارد برق:
اکثر الکتروموتورهای سه فاز در ایران با ولتاژ 380 ولت و فرکانس 50 هرتز کار میکنند. نیازی به خازن یا تجهیزات راهانداز ندارند و خودراهانداز (self-starting) هستند، در حالی که موتورهای تکفاز برای راهاندازی به خازن نیاز دارند.
کیفیت ساخت و جنس پوسته:
پوسته الکتروموتور ممکن است از چدن، آلومینیوم یا فولاد ساخته شده باشد:
چدن: مقاوم در برابر ضربه و مناسب برای محیطهای صنعتی سخت
آلومینیوم: سبک، ضدزنگ و مناسب برای نصبهای عمومی
فولاد: استحکام بالا اما نیازمند مراقبت ضدخوردگی
در برندهای معتبر معمولاً از سیمپیچ مسی استفاده میشود که کارایی و عمر مفید موتور را بالا میبرد.
6. ابعاد و سایز فریم:
اندازه فیزیکی موتور نقش مهمی در جایگذاری صحیح الکتروموتور در سیستم دارد. هر توان خاص، در یک سایز استاندارد تعریف میشود (مثلاً فریم 90 برای موتور 2.2 کیلووات 3000 دور).
درجه حفاظت (IP):
درجه حفاظت نشاندهنده مقاومت موتور در برابر نفوذ گرد و غبار و آب است. رایجترین استاندارد IP55 است که برای اغلب فضاهای صنعتی و نیمهصنعتی مناسب است.
گارانتی و خدمات پس از فروش:
انتخاب برندهای معتبر با گارانتی واقعی و خدمات پس از فروش مؤثر خیال شما را از بابت خرابی، تعمیر یا تعویض موتور در آینده راحت میکند. مخصوصاً در پروژههای حساس صنعتی، استفاده از برندهای بینامونشان ریسک زیادی دارد.
مشخصات دینام سه فاز
ویژگی | توضیحات |
---|---|
توان | از 0.25 تا چند صد کیلووات؛ توان بالاتر به معنی قدرت بیشتر و قیمت بالاتر است. |
دور نامی | ۷۵۰، ۱۰۰۰، ۱۵۰۰ یا ۳۰۰۰ دور در دقیقه؛ بسته به تعداد قطب (۲، ۴، ۶ یا ۸ پل). |
جنس پوسته | آلومینیومی (سبک و ارزانتر) یا چدنی (مقاومتر در برابر ضربه و حرارت، اما گرانتر). |
راندمان | هرچه بالاتر، مصرف برق کمتر و قیمت بیشتر؛ برخی موتورها دارای استاندارد IE2 یا IE3 هستند. |
درجه حفاظت (IP) | استاندارد IP مانند IP55 یا IP65 نشاندهنده مقاومت در برابر گردوغبار و رطوبت است. |
کلاس حرارتی | بیانگر تحمل گرمای سیمپیچها؛ معمولاً کلاس F یا B. |
ولتاژ کاری | معمولاً 380 ولت سه فاز یا 220/380 یا 380/660 ولت. |
سایز فریم | سایزهای رایج شامل 80، 90، 100، 132، 160، 200، 280، 315 و 355؛ متناسب با توان و نوع نصب. |
نوع نصب | پایهدار (B3)، فلنجدار (B5) یا ترکیبی (B35). |
قیمت الکتروموتور سه فاز
در واقع نمیتوان یک عدد ثابت برای قیمت دینام صنعتی سه فاز اعلام کرد چرا که قیمت الکتروموتور سه فاز به عوامل متعددی بستگی دارد که در زمان خرید باید بهدقت بررسی شوند.
در ادامه مهمترین عوامل مؤثر در قیمت الکتروموتور سه فاز را مرور میکنیم:
توان موتور: طبیعی است که با افزایش توان، قیمت نیز افزایش مییابد. مثلاً قیمت الکتروموتور سه فاز ۵۰ اسب بخار بهمراتب بیشتر از یک موتور ۳ اسب یا ۱ اسب خواهد بود.
دور موتور: الکتروموتورهایی با سرعتهای بالا (مثل 3000 دور در دقیقه) ممکن است طراحی متفاوتی داشته باشند. به همین دلیل، قیمت الکتروموتور سه فاز 3000 دور نسبت به مدلهای با دور پایینتر متفاوت است.
کیفیت ساخت و برند: قیمت الکتروموتور سه فاز به کیفیت ساخت، برند و دقت طراحی بستگی دارد. خرید از برندهای معتبر که با رعایت استانداردهای فنی تولید شده اند میتواند قیمت را تحت تأثیر قرار دهد.
کارکرده یا نو بودن: اگر بودجه محدودی دارید، ممکن است خرید دینام سه فاز دست دوم گزینه مناسبی باشد. البته بررسی دقیق وضعیت فنی موتور در این حالت الزامی است.
گارانتی و خدمات پس از فروش: وجود ضمانتنامه معتبر و پشتیبانی فنی، ارزش خرید دینام را بالاتر میبرد و در بلندمدت بهصرفهتر است.
انواع الکتروموتور سه فاز
الکتروموتورهای سه فاز بهطور کلی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: الکتروموتور سنکرون و الکتروموتور آسنکرون (القایی). هرکدام از این دستهها ویژگیهای خاص خود را دارند و برای کاربردهای مختلف صنعتی مورد استفاده قرار میگیرند. انواع الکتروموتور القایی شامل قفس سنجابی و روتور سیم پیچی شده است.
الکتروموتور سه فاز قفس سنجابی
پرکاربردترین و متداول ترین الکتروموتور سه فاز مدل قفس سنجابی است. در این موتور روتور از میلههای آلومینیومی و مسی تشکیل شده است که به حلقههای کوتاه شده در ابتدا و انتهای روتور متصل اند و شکلی شبیه به قفس سنجاب ایجاد میکنند که علت نام گذاری این نوع موتور به همین دلیل است.
عملکرد اکتروموتور سه فاز قفس سنجابی
جریان برق سه فاز در سیم پیچ استاتور میدان مغناطیسی دواری ایجاد میکند که باعث القای جریان در میلههای روتور میشود. این جریان باعث ایجاد میدان مغناطیسی جدیدی در روتور میشود که در تعامل با میدان استاتور، گشتاور لازم برای چرخش شفت را فراهم میکند. ساختار ساده، استهلاک پایین، قیمت ماسب و نگهداری آسان این مدل را برای بیشتر کاربریهای صنعتی مثل پمپها، کمپرسورها، فنها، دستگاههای انتقال مواد و تجهیزات کشاورزی ایده آل است.
روتور سیمپیچی شده (روتور زخمی)
در این نوع، سیمپیچهای روتور به حلقههای لغزنده متصلاند تا بتوان مقاومت خارجی به مدار افزود. این ساختار برای کاربردهایی که نیاز به گشتاور بالا در لحظه شروع دارند (مثل جرثقیلها و بالابرها) استفاده میشود.
الکتروموتور سنکرون
در این موتورها، روتور با همان سرعت میدان مغناطیسی استاتور (بدون لغزش) میچرخد. برای این کار، معمولاً از یک منبع تغذیه DC برای تولید میدان مغناطیسی روتور استفاده میشود. موتورهای سنکرون در کاربردهایی که نیاز به سرعت دقیق و ثابت است (مانند ژنراتورها، ماشینآلات CNC و تجهیزات دقیق) کاربرد دارند. این موتورها راندمان بالایی دارند اما هزینه اولیه و راهاندازی آنها بیشتر است.
کاربردهای الکتروموتور سه فاز:
- صنایع تولیدی و کارخانهها (پرس، میکسر، اکسترودر و…)
- پمپهای صنعتی و کشاورزی
- سیستمهای تهویه مطبوع (HVAC)
- کمپرسورهای هوا و یخچالهای صنعتی
- نوار نقالهها، خطوط مونتاژ و تجهیزات جابجایی مواد
- آسانسورها و بالابرهای صنعتی
- ماشینآلات CNC و دستگاههای اتوماسیون
- گیربکسدارها و سیستمهای انتقال قدرت سنگین
مزایا و معایب الکتروموتور سه فاز
مزایا | معایب |
---|---|
راندمان بالا و مصرف انرژی کمتر نسبت به مدلهای تکفاز | نیاز به برق سه فاز برای راهاندازی و استفاده |
ساختار ساده و استهلاک پایین، مناسب برای استفاده طولانیمدت | عدم کاربرد در مناطق مسکونی یا فاقد برق صنعتی |
توان راهاندازی بالا بدون نیاز به خازن یا مدار اضافه | در توانهای پایین ممکن است بهصرفه نباشد |
گشتاور یکنواخت در تمام سیکل عملکرد موتور | نیاز به محافظت در برابر اضافه بار و نوسانات برق |
امکان کنترل سرعت با اینورتر (درایو فرکانس متغیر) | برخی مدلها برای راهاندازی به تجهیزات کنترلی نیاز دارند |
مناسب برای کاربردهای صنعتی سنگین | |
قیمت مناسبتر در توانهای بالا نسبت به دینام تکفاز | |
نصب ساده و نگهداری آسان |
برندهای معتبر الکتروموتور سه فاز
در بازار ایران، برندهای متنوعی از الکتروموتور سه فاز عرضه میشوند که از نظر کیفیت، توان، قیمت و کشور سازنده با یکدیگر تفاوت دارند.
برندهای ایرانی:
مهمترین برندهای داخلی شامل موتوژن، الکتروژن و جمکو هستند. این برندها توانهایی از 0.06 تا بیش از 1800 کیلووات را پوشش میدهند و برای مصارف صنعتی سبک تا سنگین مناسباند.
برندهای چینی:
برندهایی مانند کاجیلی، استریم و گوانگلو در محدوده توان گسترده و با قیمت مناسب، از مدلهای پرکاربردند.
برندهای ترکیهای و اروپایی:
از میان برندهای خارجی، زیمنس، ABB، گاماک، ایلماز و ومات از محبوبترین گزینهها هستند. این برندها در بازههای توانی گسترده و با کیفیت ساخت بالا، گزینهای مناسب برای صنایع پیشرفته محسوب میشوند.
سوالات متداول
آیا میتوان صدای الکتروموتور سه فاز را کاهش داد؟
بله، با تنظیم دور موتور توسط اینورتر میتوان میزان صدای تولیدی الکتروموتور را کاهش داد، بهخصوص در کاربردهایی مانند فن و تهویه.
آیا امکان راهاندازی الکتروموتور سه فاز با برق تکفاز وجود دارد؟
بله، دو روش برای این کار وجود دارد:
استفاده از خازن مناسب و تغییر سربندی موتور (برای توانهای تا 2.2 کیلووات)
استفاده از اینورتر ورودی تکفاز با خروجی سه فاز
چگونه میتوان از سوختن الکتروموتور سه فاز هنگام گیرپاژ جلوگیری کرد؟
در صورت قفل شدن شفت موتور (گریپاژ)، جریان موتور بهطور ناگهانی افزایش مییابد که ممکن است به سوختن آن منجر شود. بهترین روش برای جلوگیری از این مشکل، استفاده از اینورتر یا کلید حرارتی (MPCB) و کنترل بار است.
فریم سایز و تعداد قطب الکتروموتور چه مفهومی دارند؟
فریم سایز به ابعاد بدنه موتور اشاره دارد و بر انتخاب موتور متناسب با فضای نصب تأثیر میگذارد. تعداد قطب نیز مستقیماً با دور موتور مرتبط است؛ تعداد قطب بیشتر، به معنای دور کمتر و گشتاور بیشتر است.
میزان تحمل حرارتی الکتروموتور سه فاز چقدر است؟
بسته به طراحی و استاندارد ساخت، الکتروموتورهای سه فاز در کلاسهای مختلف عایقی ساخته میشوند. برخی مدلهای خاص مانند الکتروموتورهای ضد انفجار توان تحمل دمای بالاتری دارند.
بهترین روش راهاندازی الکتروموتور سه فاز چیست؟
بهترین گزینه، راهاندازی با اینورتر است که از جریانهای هجومی جلوگیری کرده و امکان کنترل سرعت را فراهم میکند.
حداکثر دمای قابل تحمل در کلاس عایقی F چقدر است؟
کلاس عایقی F توان تحمل دمایی تا 155 درجه سانتیگراد را دارد و در اغلب الکتروموتورهای صنعتی استفاده میشود.